Βοτανικός Κήπος - Γενικά Στοιχεία

Η ελληνική χλωρίδα

Η ελληνική χλωρίδα είναι μία από τις πλουσιότερες του κόσμου, σε σχέση με την έκταση της χώρας. Αριθμεί περί τα 5.700 είδη και υποείδη φυτών, από τα οποία περίπου 1.150 είναι ενδημικά, δηλαδή δεν υπάρχουν αυτοφυή πουθενά αλλού στον κόσμο. Ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί τα αμέσως επόμενα χρόνια, καθώς ακόμη ανακαλύπτονται νέα είδη και υποείδη, σε απομακρυσμένες περιοχές.

Τα φυτά της Ελλάδας θα μπορούσαμε να τα κατατάξουμε σε τρεις βασικές ομάδες: (α) εκείνα που φυτρώνουν στην αλπική και υποαλπική ζώνη, πάνω από 1.800μ, (β) τα φυτά της μέσης ορεινής ζώνης, από 700μ μέχρι 1.800μ, και (γ) τα μεσογειακά φυτά που βρίσκονται στις παραλίες, στις πεδιάδες καθώς και στους θαμνώνες και τα δάση της κατώτερης ορεινής ζώνης, σε υψόμετρο κάτω από 700μ.

Η μεσογειακή χλωρίδα της χώρας μας

Η μεσογειακή ελληνική χλωρίδα υπολογίζεται ότι περιλαμβάνει χονδρικά 2.000 είδη και υποείδη, δηλαδή το ένα τρίτο περίπου του συνόλου της ελληνικής χλωρίδας. Ο Βοτανικός Κήπος της Φιλοδασικής περιλαμβάνει κυρίως φυτά της τελευταίας αυτής ομάδας. Εννοείται ότι η αντιπροσώπευση των ειδών του Υμηττού, όπου ευρίσκεται ο Κήπος, και της Αττικής γενικότερα, είναι μεγάλη.

Ο Βοτανικός Κήπος Καισαριανής σήμερα

Στον Βοτανικό Κήπο που άρχισε να δημιουργείται το 1947 σε προσφερόμενο χώρο παραπλεύρως της Μονής, είχαν συγκεντρωθεί αρχικά 200 είδη φυτών, αριθμός που διατηρήθηκε σταθερός τις δεκαετίες που πέρασαν. Τα χρόνια κύλησαν, οι προτεραιότητες της Φ.Ε.Α. διαφοροποιήθηκαν, κυρίως λόγω στενότητας πόρων, και ο Κήπος κατά κάποιον τρόπο "αγρίεψε. Αυτό το γεγονός όμως του προσδίδει σήμερα μια ιδιαίτερη γοητεία, και μεγάλη φυσικότητα. Αυτήν την φυσικότητα του χώρου προσπαθούμε να διατηρήσουμε τώρα καθώς ξεκινά ο επανεμπλουτισμός του Κήπου.

Ο Βοτανικός Κήπος της Φιλοδασικής παρουσιάζει πολλά στοιχεία των μεσογειακών οικοσυστημάτων: υπάρχει πλούσια μακία βλάστηση, αποτελούμενη από μεγάλους θάμνους και ορισμένα κωνοφόρα, κατά πλειονότητα αειθαλή. Εξίσου κυρίαρχο στοιχείο του Κήπου αποτελούν τα φρύγανα, αυτοί οι τόσο χαρακτηριστικοί ξηροφυτικοί θάμνοι του μεσογειακού τοπίου. Σ' αυτούς τους χώρους, που μπορεί να φαίνονται εκ πρώτης όψεως φτωχοί, ευδοκιμεί μια πολυάριθμη και ποικίλη χλωρίδα από πολυετή, ετήσια και βολβώδη φυτά, που δίνουν μια σύντομη αλλά εντυπωσιακή ανθοφορία, κυρίως την άνοιξη.
Επιπλέον, η ύπαρξη σημείων με σχετικά βαθύ έδαφος ή με περισσότερη δροσιά και η παρουσία μιας μικρής ρεματιάς που διασχίζει τον Κήπο επιτρέπουν την εγκατάσταση και πιο ορεινών και απαιτητικών σε υγρασία φυτών.

Τρόπος παρουσίασης των φυτών

Λόγω και της προϋπάρχουσας διάρθρωσης του Κήπου, ο τρόπος παρουσίασης των φυτών στον χώρο είναι μάλλον "οικολογικός". Δηλαδή, τα φυτά τοποθετούνται ανάλογα με τις φυσικές τους απαιτήσεις, ως προς το έδαφος, το φωτισμό και τον προσανατολισμό: τα χασμόφυτα ανάμεσα σε βράχια, τα φρύγανα σε φτωχά, πετρώδη, ηλιόλουστα σημεία, τα πιο ορεινά είδη και τα φυτά των λιβαδιών σε πιο γόνιμες και ποτιζόμενες θέσεις, τα φυτά του ορεινού δάσους σε σκιερές και δροσερές τοποθεσίες. Όποτε όμως είναι δυνατόν, ομαδοποιούμε τα είδη ενός γένους, όπως π.χ. όλες τις διγιταλίδες, τις παιώνιες ή τις κενταύριες, για να μπορεί κανείς να κάνει συγκρίσεις. Αυτό όμως δεν είναι εφικτό για είδη που έχουν διαφορετικές απαιτήσεις: Η Salvia triloba και η Salvia pomifera αντέχουν σε ξηρά εδάφη ενώ η Salvia sclarea και η Salvia pratensis είναι είδη απαιτητικά σε δροσιά και νερό. Επιπλέον, όσο γοητευτική κι αν φαίνεται η συγκέντρωση των φυτών κατά γεωγραφικές περιοχές, στην πράξη αποδεικνύεται δύσκολη, διότι στη χώρα μας, λόγω της μεγάλης εναλλαγής του ανάγλυφου, μπορεί να βρει κανείς από παραθαλάσσια μέχρι σχεδόν αλπικά φυτά σε μία μικρή περιφέρεια και σε ακτίνα λίγων μόνο χιλιομέτρων από παραθαλάσσια μέχρι σχεδόν αλπικά φυτά. Έτσι στο Βοτανικό μας Κήπο, για να ευδοκιμήσουν, πρέπει να τοποθετηθούν σε διαφορετικές τοποθεσίες.

Σκοπός του Βοτανικού Κήπου

Ο βασικός σκοπός του Βοτανικού μας Κήπου είναι εκπαιδευτικός. Προσπαθούμε να παρουσιάσουμε στον επισκέπτη όσο το δυνατόν περισσότερα είδη της άγριας χλωρίδας της Ελλάδας. Σήμερα όμως δεν επισκεπτόμαστε ένα βοτανικό κήπο μόνο για να δούμε ωραία και σπάνια φυτά. Γνωρίζοντας το φυτικό μας κόσμο από κοντά, βοηθούμαστε να συνειδητοποιήσουμε σαφέστερα τη σημασία που έχουν τα φυτά και τα δάση για τη ζωή μας και να αντιμετωπίσουμε με περισσότερο σεβασμό το φυσικό μας περιβάλλον.

Εξάλλου, ένας από τους στόχους όλων των βοτανικών κήπων σήμερα είναι να διασώσουν είδη που απειλούνται με εξαφάνιση γιατί, για ποικίλους λόγους, καταστρέφονται οι βιότοποί τους. Έτσι, ένας από τους στόχους μας είναι να φροντίσουμε κι εμείς συνειδητά ώστε να μη χαθούν άλλα είδη της χλωρίδας μας, όπως χάθηκαν η Centaurea tuntasia και η Centaurea sibthorpii από την Αττική.
Παράλληλα, ο Βοτανικός Κήπος θα συνεργάζεται με το παρακείμενο φυτώριο της Φ.Ε.Α. στον πολλαπλασιασμό φυτών με κάποιο ιδιαίτερο αισθητικό ενδιαφέρον. Με αυτήν τη συνεργασία ελπίζουμε να βοηθήσουμε στη διάσωση και ενδεχομένως την προσεκτική επαναφορά στο φυσικό γεωγραφικό τους περιβάλλον ειδών της άγριας χλωρίδας που απειλούνται με εξαφάνιση. Τροφοδοτώντας το φυτώριο της Φ.Ε.Α. με άγνωστα και σπάνια φυτά προς πολλαπλασιασμό, ελπίζουμε ότι συμβάλλουμε στη διάδοση πολλών ειδών του αυτοφυούς φυτικού μας πλούτου, ως καλλιεργούμενων και επομένως στον εμπλουτισμό των κήπων μας με μια μεγαλύτερη ποικιλία φυτών του τόπου μας.

Σε μια εποχή όπως η σημερινή, με αυξημένη την ευαισθησία του κοινού στα θέματα του περιβάλλοντος και όπου η ανάγκη να γνωρίσουμε τα φυτά της πατρίδας μας γίνεται όλο και πιο επιτακτική, μια νέα περίοδος αρχίζει για το Βοτανικό Κήπο της Φιλοδασικής στην Καισαριανή.